U Beogradu i Skoplju viđam isto lice siromaštva. Pored zgrada i posmatranja da li se im se ljušte fasade, kao i gledanja ulica i trotoara u potrazi za rupama i đubretom, siromaštvo se najbolje vidi na licima ljudi koji kupuju ili prodaju. Gledam lica ljudi u supermarketu. Ne deluju raspoloženo. Posmatram i kasirke (nisam do sad ni u Beogradu ni u Skopju nikad videla muškarca da radi na kasi): većina je neljubazna i izgleda umorno, iscrpljeno, kao i mi. Ovde izgleda još nije ušao u modu evropski i američki model (preterano) ljubaznog ophođenja prema mušteriji. Ne kažem da mi se ova neljubaznost ne dopada. Upravo suprotno – sviđa mi se njihova iskrenost.

Zatim posmatram i prodavce na improvizovanim tezgama po ulicama, s cenama nespretno napisanim na parčićima papira, selotejpom pričvršenim za proizvode. Prodaje se sve i svašta – od gaća, čarapa i hulahopki, do upaljača, olovaka, svezaka i nekakvih plastičnih drangulija koje nikome nisu potrebne. Prodavci najčešće sede na niskim plastičnim stolicama tik do tezgi. Lica im deluju izbrazdano od očaja. Čak i ako ti je potrebno nešto s njihovih tezgi, strah te je da im se približiš, da ne bi zakačio nešto od tog očaja, tuge i beznadežnosti, kao da su prenosne, poput zaraznih bolesti.

Verovatno je lice siromaštva svuda isto. Sećam se siromaštva koje sam videla kad sam prelazila granicu između Arizone i Teksasa, na graničnom prelazu Nogales. Nakon sto metara, odjednom je prizor sasvim drugačiji: ulice su bučne i prljave, sa tezgama na sve strane. Tata mi je često pričao o dirljivom prizoru kome nisam prisustvovala: otac i dete prolaze pored štanda sa sladoledima. Dete traži sladoled. Tata mu kupi najjeftiniji, onaj napravljen od obojene, zaleđene vode, pruži ga detetu i odlaze zadovoljni.

*

Во Белград и во Скопје го гледам лицето на истата сиромаштија. Освен што се гледа по зградите, по тоа дали им се лупат фасадите, и по улиците и тротоарите, по тоа дали има дупки и ѓубре по нив, сиромаштијата најчесто се гледа на лицето на луѓето кога се занимаваат со купување или продавање. Ги посматрам лицата на луѓето што се во супермаркетите. Не делуваат расположено. Ги гледам и касиерките (немам видено маж да работи на каса во супермаркет во Белград, а богами ни во Скопје, досега): повеќето се нељубезни и делуваат уморно, истоштено, исто како и кај нас. Американскиот и европскиот модел на  (претерано) љубезно однесување со потрошувачите се чини дека сè уште не е влезен во мода. Не велам дека ваквата нељубезност не ми се допаѓа. Напротив – ми се допаѓа нејзината искреност.

А потоа ги гледам продавачите што си поставиле самоделски тезги по улиците, со цени неумесно напишани на ливчиња залепени со селотејп на производите. Се продава сè и сешто – од гаќи, чорапи и хулахопки, до запалки, пенкала, тефтерчиња и некакви пластични дрангулии што никому не се потребни. Продавачите најчесто седат на ниско, пластично столче веднаш до тезгите. Лицата им делуваат избраздено од очај. Дури и да ти треба нешто од нивните тезги, страв ти е да им се приближиш, да не фатиш од маката и од очајот, од тагата и од безнадежноста, како да се пренесуваат како болест.

Веројатно лицето на сиромаштијата секаде е иста. Ми текнува на сиромаштијата што ја видов дента кога ја преминавме границата од Аризона во Мексико, во граничното гратче Ногалес. Поминавме сто метри, и одеднаш сликата беше сосема различна: улиците беа бучни и нечисти, со тезги на сите страни. Ова не го видов, ама татко ми секогаш го раскажува како трогателна сцена: татко и дете поминуваат покрај штанд со сладолед. Детето бара да му се купи сладолед. Таткото го купува најевтиниот, оној што е како боена, смрзната вода, му го подава на детето, и задоволно си заминуваат.

Kad sam prijateljima i poznanicima u Skoplju saopštila da idem u Beograd, mnogi su reagovali s oduševljenjem i nostalgijom. Iako sam i ranije nekoliko puta boravila u Beogradu na kratko, po načinu na koji su ljudi pričali o njemu stekla sam utisak da je to neki mistični grad, bivša prestonica, nešto poput Istanbula, mesto gde na svakom uglu možete naučiti nešto o regionu, a i o sebi.

U Beogradu sam videla upravo to o čemu sam razgovarala s ljudima u Skoplju: lepotu, premda komplikovanu. Beograd je i star i nov; fasade se krune, ali su lepe, bučno je, ali ljudi umeju da slušaju, ima puno knjižara, ali i mnogo turbofolka, grad izgleda bogato, ali i veoma siromašno, Beograđani kažu da je siv, iako ne negiraju da je istovremeno i zelen. Posebno su mi interesantni stavovi ljudi koji ovde žive. Beograd je lep, kažem ja. Oni na to odgovaraju da su stvari koje su meni simpatične njima postale ružne i neprivlačne. Pretpostavljam da Beograđani mogu da osmotre potencijal grada, pa su besni što ga on ne ispunjava.

Sećam se da sam i ja slično pričala o Skoplju. Sada ga volim i više nego što sam ikad želela. Počela sam da cenim svaki najmanji detalj svog grada, a da to nisam ni primetila: prolećne mirise, buku letnjih večeri, veličinu grada u kom znam svakog a mene niko ne zna, park u Karpošu 4, planine sa snežnim vrhovima koje okružuju grad, melanholičnu, sivu zimsku maglu. Nažalost, to sam shvatila tek pošto je Skoplje preživelo do sad neviđenu metamorfozu: barok, kič, prenatrpavanje grada statuama i tržnim centrima,tek nakon što su parkovi i drveće koji su gradu davali dušu nestali. Sad znam da volim Skopje, čak i ovakvo kakvo je. Uživam u njegovim detaljima – i smatram da bi svako ko voli neki grad trebalo da nauči da uživa u malim stvarima koje ga obogaćuju.

Evo jedne sitnice koja je jako lepa u Beogradu: pošto je brdovit i prijatno vetrovit s ulicama prepunim drvoreda, kad stojiš u podnožju određenog brda i gledaš prema vrhu ulice, čini ti se da te sa druge strane čeka more.

*

Кога на пријателите и познаниците во Скопје им соопштив дека ќе одам во Белград, многумина реагираа со воодушевување и носталгија. Иако претходно неколку пати имав отидено во Белград на кратки посети, начинот на кој луѓето ми зборуваа за него ми создадоа впечаток дека се работи за некој мистичен град од минатото, поранешна престолнина, да не речам нешто како Истанбул; место каде што на секое ќоше можам нешто ново да научам за регионот, па и така и за себе.

Па така во Белград го видов тоа што ми го посочуваа луѓето од Скопје со кои разговарав: убавина, иако комплицирана. Белград е стар, но и нов; фасадите се ронат, но убави се; бучен е, но луѓето се слушаат; има многу книжари, ама и многу турбо фолк; изгледа богато, ама и многу сиромашно; велат дека е сив, ама не негираат ни дека е зелен. Посебно ми се интересни ставовите на луѓето што живеат тука. Белград не е убав, ми рекоа повеќето. Ми велат дека работите што ми се мене симпатични, ним им станале грди и одбивни. Претпоставувам дека го гледаат капацитетот на градот, и гневни се што не се исполнува.

Се сеќавам кога и јас така зборував за Скопје. Сега Скопје го сакам најмногу од што некогаш сум го сакала. Ја ценам секоја мала ситница за тој град што порано не сум ја ни забележувала: пролетниот мирис на градот, џагорот на летните ноќи, совршената големина на градот во кој истовремено можат сите да те знаат и никој да не те знае, паркчињата во Карпош 4, венецот планини со снежни врвови околу градот, меланхоличната, мрачна зимска магла. За жал, ова го сфатив откако на Скопје му се случи невидена метамофроза: барок, кич, пренатрупаност од статуи и шопинг центри, и откако дрвјата и паркчињата што на градот му дадоа душа не исчезнаа. Сега знам колку го сакам Скопје, дури такво какво што е. Уживам во неговите ситници – и мислам дека секој човек што си го сака градот треба да научи да ужива во ваквите мали детали што го бојат секој град.

Еве една ситница што е многу убава во Белград: бидејќи е брдест и пријатно ветровит, со улички по кои се наредени дрвја, кога стоиш на подножјето на одредено брдо и гледаш нагоре по улицата, ти се чини дека на другата страна те чека море.